ลอยโคม จุดผางประทีป ลอยกระทงล่องสะเปา คืนยี่เป็ง

ลอยโคม จุดผางประทีป ลอยกระทง และ ยี่เป็ง
จากการจุดประทีปในวันพระมาจนถึงเดือนยี่ของชาวล้านนาหรือที่เรียกกันว่ายี่เป็งเป็นคืนพระจันทร์เต็มดวงขึ้น 15ค่ำเดือน 12

เป็นช่วงที่อากาศค่อนข้างดี ฝนขาดช่วงไปแล้ว และมีการเก็บเกี่ยวพืชผล เป็นช่วงออกพรรษาและการทอดกฐิน เข้าสู่ประเพณียี่เป็งซึ่งมีกิจกรรมที่กระทำร่วมกันหลายวัน
กิจกรรมต่าง ๆ มีพอสังเขปดังนี้


  • ตอนที่ 1

การจุดผางประทีปในประเพณียี่เป็ง วันลอยกระทง
ผางประทีป ประทีปตีนกา ประทีปแห่งความเคารพศรัทธาและความกตัญญู

จากตำนานแม่กาเผือก ที่สั่งเสียให้พระฤาษีทั้ง 5 ฟั่นด้ายเป็นรูปตีนกา หล่อน้ำมันในกระถางดินเผาที่เรียกกันว่าผาง ชาวล้านนาเรียกกันว่าผางประที้ด กลายมาเป็นประเพณีที่นอกเหนือจากการจุดประทีปบูชาพระรัตนตรัยในวันพระ ในวันเพ็ญขึ้น เดือนยี่เหนือหรือเดือน 12 ในภาคกลาง
                      Cr.ภาพ Arayadusit  ผางประทีป

ชาวพุทธล้านนาจุดประทีปในผางประทีปบูชาพระรัตนตรัยที่หิ้งพระเป็นลำดับแรก ก่อนที่จะจุดประทีปเท่ากับอายุของสมาชิกในบ้าน

ผู้เขียนจำได้ถึงตอนสมัยเด็ก ๆ ยายของผู้เขียนเดินมาดูพระจันทร์เต็มดวง พูดว่ายี่เป็งแล้ว แล้วเดินไปจุดประทีปในผางประทีปสว่างสดใสไปทั้งบ้านพร้อมกับมีเสียงกำชับว่าวันนี้ให้พูดแต่สิ่งที่ดี ๆ

เช่น ขอให้บุญที่จุดประทีปนี้ถวายแด่พระพุทธเจ้า จงบังเกิด แก่หมู่ญาติที่ล่วงลับไปทุกคน เทวดาทั้งหลายในชั้นฟ้า สมาชิกในทิศหกและคู่เวรคู่กรรม ให้ได้บุญด้วยกันและขอขมา ขออโหสิกรรมซึ่งกันและกัน
                           Cr.ภาพ Arayadusit  ผางประทีป

เนื่องจากเป็นวันเพ็ญที่พระจันทร์เต็มดวง ส่วนใหญ่จึงอธิษฐานให้มีสุขภาพที่แข็งแรง ร่ำรวย เจริญก้าวหน้าในหน้าที่การงาน เกิดในร่มเงาของพระพุทธศาสนาและครอบครัวที่อบอุ่น



  • ตอนที่ 2 โคมประทีป

   โคมประทีปที่จุดในประเพณียี่เป็ง ผู้เขียนจำได้ว่าประดิษฐ์จากกระดาษสาแผ่นบาง ๆ ยายของผู้เขียนซื้อกระดาษสาเป็นจำนวนมาก เพราะราคาถูกกว่ากระดาษหนังสือพิมพ์ โครงของโคมประทีปทำจากไม้ไผ่ที่เป็นวัสดุที่หาได้ง่าย
                 Cr.ภาพ Arayadusitโคมดอกบัว


ลวดลายของโคมประทีปจะเกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา ลายสิบสองราศี มีความหมายถึงสมาชิกที่อาศัยในครอบครัวและเทวดาที่รักษาสมาชิกท่านนั้น ลายใบโพธิ์ หมายถึงต้นไม้แห่งการตรัสรู้ธรรม โคมผัดหรือโคมหมุนได้มักจะทำเป็นเรื่องราวพุทธประวัติ หรือ สัตว์ 12ราศี โคมผัด เป็นโคมที่หมุนได้จากภูมิปัญญาชาวพุทธล้านนา
           Crภาพ:Arayadusit  โคมแขวน วัดพระธาตุหริภุณชัย



  • ตอนที่ 3 โคมลอย ว่าวลม ว่าวไฟโคมบูชาพระเกศแก้วจุฬามณี

"โคม" ชาวพุทธล้านนาออกเสียงว่า "โกม" เป็นวัสดุที่ประดิษฐ์จากกระดาษสาบาง ๆ มีโครงเป็นไม้ไผ่

   ตอนกลางวันมีการลอยโคมที่ข้างในโคมบรรจุเครื่องไทยธรรม เมื่อสมัยผู้เขียนยังเด็ก ๆ โคมลอย ลอยผ่านหลังบ้านเพื่อนผู้ชายที่แสนซนพากันวิ่งตามเพื่อที่จะไปดึงหางโคมให้ร่วงหล่นลงมา เพราะในโคมบรรจุขนม อาหารแห้งและมีสตางค์บรรจุไว้ด้วย

              Cr.ภาพ www.pantip.com โคมลอยกลางวัน

โคมลอยกลางคืน มักจุดในตอนกลางคืนเพื่อบูชาพระเกศแก้วจุฬามณีในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เพื่อรำลึกถึงพระรัตนตรัย
                       Cr:ภาพจากธุดงคสถานล้านนา

  • ตอนที่ 4

การจุดบอกไฟ ไฟแห่งความเจริญรุ่งเรืองและซุ้มประตูป่า
   ประเพณีจุดบ้องไฟ (จิบอกไฟ) นี้ นิยมเล่นกันทั่วภาคเหนือในเทศกาลต่างๆ เช่น งานประเพณีสรงน้ำพระ งานประเพณีลอยกระทง ประชาชนนิยมทำบอกไฟมาจุดเพื่อเป็นพุทธบูชา เพื่อความสนุกสนาน และเพื่อได้บุญกุศลและมีตั้งใจจะสักการะกราบไหว้พระเกศแก้วจุฬามณี บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
                                   Cr. ภาพ  วัดศรีโคมคำ
การทำซุ้มประตูป่า
ก่อนจะถึงวันยี่เป็ง ประมาณ 1-2 วัน ชาวล้านนาจะเตรียมจัดตกแต่งประตูบ้านและประตูวัด ด้วยซุ้มประตูป่า โดยนำต้นกล้วย ใบมะพร้าว ต้นอ้อย ต้นข่า โคมหูกระต่าย โคมเงี้ยวหรือโคมชนิดอื่นๆ ดอกตะล่อม(บานไม่รู้โรย) ดอกคำปู้จู้ (ดาวเรือง) ฯลฯ ตกแต่งเป็นซุ้มประตูป่าอย่างงดงาม มีจุดมุ่งหมาย เพื่อเป็นเครื่องสักการะถวายการต้อนรับพระเวสสันดรในวันยี่เป็ง ครั้งเสด็จออกจากป่าเข้าสู่เมือง ซึ่งปรากฏในเวสสันดรชาดก อันเป็นชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนจะประสูติเป็นพระพุทธเจ้


  • ตอนที่ 5

ล่องสะเปาหรือการลอยเรือสำเภา กระทงสายลอยละล่องกลางแม่น้ำเพื่อ ความกตัญญูบูชาธรรม พระพุทธเจ้า บูชารอยพระบาทของพระพุทธเจ้า เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษและผู้ที่ล่วงลับไป
                                 Cr.ภาพ postjung.com
          ประเพณีล่องสะเปา หรือลอยกระทง มีมาแต่โบราณกาลแล้ว เมื่อวันเดือนยี่เป็ง ก็จะทำพิธีล่องสะเปา เป็นการลอยโดยความหมาย
เป็นการลอยเคราะห์ลอยบาป
เป็นการลอยเพื่อส่งของแก่บรรพบุรุษ
เป็นการลอยเพื่อบูชาพระนารายณ์
เป็นการบูชาพระพุทธบาทในหาดทรายแม่น้ำนัมนที

เป็นการลอยเพื่ออธิษฐาน
1.เป็นการลอยเคราะห์ลอยบาปต้องการลดเคราะห์ให้สิ่งที่ไม่ดีงามออกจากตัวให้ไหลล่องไปตามแม่น้ำในเทศกาลเดือนยี่
2.การลอยกระทงเพื่อส่งของแก่บรรพบุรุษ ตามคติความเชื่อของคนโบราณในนครหริภุญไชย ตามคติความเชื่อของคนโบราณในนครหริภุญไชย ที่ส่งให้แก่ญาติพี่น้องในนครหงสาวดี ในสมัยต่อมาประชาชนยึดถือเป็นประเพณีปฏิบัติกันจนถึงทุกวันนี้

3.การบูชาพระพุทธบาทที่ประทับไว้เหนือหาดทรายแม่น้ำนัมนที เป็นความเชื่อของประชาชนผู้นับถือพุทธศาสนาว่าการล่องสะเปานั้น คือ การบูชาพระพุทธบาทที่พระพุทธองค์ประดิษฐานไว้ ปรากฏในตำนานการล่องสะเปา (ลอยกระทง)


  • ตอนที่ 6 
เทศน์มหาชาติ หรือตั้งธรรมหลวง ในวันที่พระจันทร์เต็มดวงเป็นวันพระขึ้น 15ค่ำ พระจันทร์เต็มดวง อากาศในเดือนยี่เป็งหรือเดือนสิบสอง เป็นอากาศที่พอเหมาะ การเก็บเกี่ยวพืชผลได้สำเร็จลง
สมาชิกชุมชนได้มีโอกาสมาพบปะ พูดคุย มีกิจกรรมที่ได้กระทำร่วมกันโดยมีวัดเป็นศูนย์กลาง มีพระภิกษุสงฆ์เป็นองค์ประธาน
                 Cr.ภาพhttp://www.ori2.go.th  ตั้งธรรมหลวง

  • ตอนที่ 7

ลอยกระทง .... ยี่เป็ง....ประเพณีเลอค่าบรรพบุรุษชาวพุทธได้สอดแทรกธรรมะของพระพุทธศาสนา ดังเช่นอนุปุพิกถา 5 คุณค่าเบื้องต้นของชาวพุทธ  หลักความสามัคคีธรรมที่ทำให้ สังคมมีความสงบสุขและร่มเย็นเป็นสุข

     Cr. ภาพ Arayadusit   โคมแขวนยี่เป็ง วัดพระธาตุหริภุณชัย

อนุปุพพิกถา 5
เป็นเรื่องที่กล่าวถึงตามลำดับ,
ธรรมเทศนาที่แสดงเนื้อความลุ่มลึกลงไปโดยลำดับ เพื่อขัดเกลาอัธยาศัยของผู้ฟังให้ประณีตขึ้นไปเป็นชั้นๆ จนพร้อมที่จะทำความเข้าใจในธรรมส่วนที่เป็นธรรมะชั้นสูงโดยเริ่มต้นดังนี้

       1. ทานกถา เรื่องทาน, กล่าวถึงการให้ การเสียสละเผื่อแผ่แบ่งปัน ช่วยเหลือกัน
       2. สีลกถา ความประพฤติที่ถูกต้อง
       3. สัคคกถา เรื่องสวรรค์, กล่าวถึงความสุขความเจริญ และผลที่น่าปรารถนาอันเป็นส่วนดีของการให้ทาน รักษาศีล
       4. กามาทีนวกถา เรื่องโทษแห่งกาม, กล่าวถึงส่วนเสีย ข้อบกพร่องของกาม พร้อมทั้งผลร้ายที่สืบเนื่องมาแต่กาม อันไม่ควรหลงใหลหมกมุ่นมัวเมา จนถึงรู้จักที่จะหน่ายถอนตนออกได้
       5. เนกขัมมานิสังสกถา เรื่องอานิสงส์แห่งความออกจากกาม, กล่าวถึงผลดีของการไม่หมกมุ่นเพลิดเพลินติดอยู่ในกาม และให้มีฉันทะที่จะแสวงความดีงามและความสุขอันสงบที่ประณีตยิ่งขึ้นไปกว่านั้น

       ตามปกติ พระพุทธเจ้าเมื่อจะทรงแสดงพระธรรมเทศนาแก่คฤหัสถ์ ผู้มีอุปนิสัยสามารถที่จะบรรลุธรรมพิเศษ ทรงแสดงอนุปุพพิกถานี้ก่อน แล้วจึงตรัสแสดงอริยสัจจ์ 4 เป็นการทำจิตให้พร้อมที่จะรับธรรมะในระดับสูงได้


  • สรุป

พระพุทธศาสนาทำให้เกิดประเพณี วัฒนธรรมที่ดีงาม หลักธรรมะทำให้สังคมเป็นสุข สงบร่มเย็น และมีความสามัคคีต่อกัน

Cr.Arayadusit

References:
ศูนย์สนเทศภาคเหนือ สำนักหอสมุด มหาวิทยาเชียงใหม่:
ประเพณีล้านนา
http://library.cmu.ac.th/ntic/lannatradition/yeepeng-history.php
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ฉบับประมวลธรรม พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตโต)
http://www.wisdom.lpru.ac.th/amp05/culture/all18.htm ประเพณีการล่องสะเปา
www. lannamanuscript.efeo.fr
คัมภีร์ใบลานมูลกาเผือก วัดป่าโพธิ์ อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่
คัมภีร์ใบลานมูลกาเผือก วัดนันทารามอำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่
คัมภีร์ใบลานแม่กาเผือก (มูลสักขีประทีษตีนกา) วัดดวงดี อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่
http://dew590.blogspot.com/2017/01/blog-post_84.html
http://library.cmu.ac.th/ntic/lannatradition/yeepeng-history.php
http://www.ori2.go.th

ความคิดเห็น

แสดงความคิดเห็น

โพสต์ยอดนิยมจากบล็อกนี้

ตำนานแม่กาเผือก

ดอกไม้ ดอกไม้ในสวยดอก ดอกไม้ในขันแก้วทั้งสาม ศรัทธาที่มีต่อพระรัตนตรัย

เจดีย์ทราย ตุงสงกรานต์ สัญลักษณ์ความรักความศรัทธาเลื่อมใสในพระรัตนตรัย